Trong số các loài rắn lớn nhất trên thế giới, trăn anaconda nổi danh với khả năng bơi lội. Trăn anaconda cũng có nhiều loài.
Một con trăn xanh Nam Mỹ phơi nắng trên cành cây. Ảnh: Getty/ Morgan Paul.
Trăn anaconda là loài rắn bán thuỷ sinh được tìm thấy ở vùng nhiệt đới Nam Mỹ, nhất là ở rừng Amazon. Trăn anaconda khác với trăn. Chúng là một trong số những loài rắn lớn nhất thế giới và nổi tiếng với khả năng bơi lội. “Anaconda” là tên thông thường của chi Eunectes, một chi trăn Nam Mỹ. Eunectes nghĩa là “kẻ bơi giỏi” trong tiếng Hy Lạp.
Theo Bill Heyborne, một nhà bò sát-lưỡng cư học và giáo sư khoa sinh học tại Đại học Nam Utah, có 4 loài trăn anaconda đã được công nhận. Bao gồm trăn anaconda xanh, anaconda vàng (hay anaconda Paraguay), anaconda đốm đen và anaconda Beni (hay Bolivia). Heyborne cho biết chúng có thể khác nhau về mặt di truyền, nhưng cũng khác nhau dựa trên kích cỡ và phân bố địa lý.
Heyborne cho biết khi người ta nói về trăn anaconda, thực ra hầu hết họ đều đang nhắc đến trăn anaconda xanh, loài lớn nhất trong 4 loài. Trăn anaconda là loài rắn nặng nhất trên thế giới và là một trong những loài dài nhất.
Trăn anaconda xuất hiện nổi bật trong các câu chuyện thần thoại Nam Mỹ, đôi lúc là những kẻ biến hình, đôi lúc là người tạo ra nước, thú ăn thịt người tàn bạo, hay những sinh vật linh thiêng với quyền phép chữa lành.
Cũng có những báo cáo về trăn anaconda dài đến 12, 15 và 30 mét, dài hơn rất nhiều so với bất kỳ loài nào khác đã được khoa học xác minh. Những báo cáo này đã làm nảy sinh huyền thoại trăn anaconda khổng lồ, được các nhà thám hiểm và thực dân truyền bá vào đầu thế kỷ 20.
Đặc điểm cơ thể
Trăn anaconda chắc nịch, cơ bắp và dày hơn các loài trăn Nam Mỹ khác. Chúng có cổ dày và đầu hẹp nhưng lớn. Tất cả trăn anaconda đều có lỗ mũi và mắt trên đỉnh đầu, cho phép chúng nhìn trên mặt nước khi phần lớn cơ thể vẫn chìm dưới nước. Chúng có sọc đen dày chạy từ mắt đến hàm.
Trăn anaconda có vảy nhỏ, nhẵn và phát triển lớn hơn về phần đuôi của cơ thể. Chúng có da lỏng lẻo và mềm, có thể hấp thụ rất nhiều nước.
Gần vùng huyệt, trăn anaconda có mấu trên vảy. Con đực có mấu lớn hơn con cái, dù con cái về tổng thể lớn hơn và dài hơn. Trên thực tế, trăn anaconda biểu hiện lưỡng hình giới tính rõ nhất (với con cái lớn hơn) trong số các loài động vật bốn chân (tetrapod).
Màu sắc và kích thước của trăn anaconda phụ thuộc vào từng loài. Các mảng màu xanh, vàng, nâu và đốm giúp chúng ẩn mình dưới sông ngòi và rừng mưa nhiệt đới.
Các loài trăn anaconda
Một con trăn anaconda vàng. Ảnh: Getty/ Paul Starosta.
Trăn anaconda xanh (Eunectes murinus)
Đúng với cái tên, loài này có màu nâu ngả xanh, ô liu hoặc xám xanh. Chúng có đốm hình ovan đen hoặc nâu trên phần lưng từ giữa đến đuôi của cơ thể. Phần bên thỉnh thoảng ngả vàng hơn xanh với đốm hình ovan có tâm màu vàng.
Chiều dài của trăn anaconda xanh vẫn là một chủ đề để tranh luận. Rất khó đo chúng. Việc trải dài một con trăn anaconda nuôi nhốt đã khó, chứ chưa nói đến khả năng sẽ gây nguy hiểm cho con trăn. Những người trông thấy trăn anaconda ngoài tự nhiên có thể đã đánh giá quá kích thước của chúng vì sợ. Ngoài ra một con anaconda mới vừa ăn sẽ trông lớn hơn rất nhiều so với con chưa ăn, khiến kích thước ước đoán bị phóng đại. Hơn nữa, da của trăn chết có thể bị giãn, nghĩa là cũng khó để khoa học xác minh chiều dài của nó, nhất là những mẫu vật lịch sử.
Dù nhiều ấn phẩm, kể cả National Geographic và San Diego Zoo đều liệt kê kích thước xác thực tối đa của trăn anaconda là 9 m, nhưng Rivas, người đã bắt và đo hơn 1000 con trăn anaconda, tin rằng chúng không phát triển dài hơn 6 mét. Sách Kỷ lục Guinness thế giới liệt kê con trăn dài nhất từng ghi nhận là một con trăn gấm 7,6 m.
Kích thước trung bình của trăn anaconda cái vào khoảng 4,5 m, và kích thước trung bình của con đực vào khoảng 2,7 m.
Cân nặng cũng chưa rõ. Ước tính tối đa vào khoảng 250 kg, nhưng trung bình có thể khoảng 45-68 kg.
Trăn anaconda vàng (Eunectes notaeus)
Trăn anaconda có màu vàng, nâu vàng hoặc lục-vàng có sọc, đốm và dải lưng đen hoặc nâu sẫm. Mỗi con có một hoa văn vảy vàng và đen đặc trưng ở mặt dưới đuôi. Chiều dài trung bình vào khoảng 2,7 m.
Trăn anaconda Beni hay Bolivia (Eunectes beniensis)
Không có nhiều thông tin được biết về loài trăn này. Loài này từ lâu được coi là một loài lai giữa trăn anaconda xanh và vàng cho đến khi các nhà khoa học xác định chúng là một loài riêng. Màu sắc giống với trăn anaconda xanh.
Trăn anaconda đốm đen (Eunectes deschauenseei)
Loài trăn này có đốm nâu sẫm hoặc đen trên nền nâu và phát triển dài đến khoảng 2,7 m.
Trăn anaconda trong tự nhiên
Tất cả trăn anaconda đều sống ở phía đông Nam Mỹ của dãy Andes. Trăn anaconda xanh được tìm thấy ở lưu vực sông Amazon thuộc Brazil, lưu vực sông Orinoco, Columbia, Venezuela, Ecuador, Peru, Bolivia, Trinidad và Guianas, sở thú Jacksonville.
Trăn anaconda vàng sống ở Paraguay, miền nam Brazil, Bolivia và đông bắc Argentina. Trăn anaconda Beni hay Bolivia chỉ được tìm thấy ở một vùng nhỏ thuộc Bolivia. Trăn đốm đen sống ở Brazil và Guiana thuộc Pháp.
Sinh cảnh tự nhiên
Một con trăn anaconda xanh đang bơi dưới nước. Ảnh: Getty/ Mark Newman.
Trăn anaconda sống ở sông ngòi và đầm lầy vùng nhiệt đới, trong rừng mưa nhiệt đới hoặc đồng cỏ. Chúng phát triển mạnh trong điều kiện nhiệt độ, độ ẩm và tán rừng rậm rạp của rừng mưa nhiệt đới.
Trăn anaconda dành phần lớn thời gian bơi hoặc lẩn khuất trong những con sông âm u nước đứng và dòng suối chảy chậm. Chúng phơi nắng trên những cành cây vắt ngang dòng nước, vì có thể dễ dàng nhảy xuống khi cần.
Tập tính
Trăn anaconda phần lớn hoạt động vào đầu giờ chiều và về đêm. Kích thước lớn khiến chúng cồng kềnh trên mặt đất nhưng lại có thể di chuyển nhanh nhẹn dưới nước. Trăn anaconda là loài sống đơn độc. Anaconda xanh có lãnh thổ riêng. Chúng có khả năng thích nghi, những con sống trên đồng cỏ thỉnh thoảng tự vùi mình vào bùn và trở nên bất động vào mùa khô.
Săn mồi
Cũng như những loài trăn khác, trăn anaconda không có nọc độc. Trăn anaconda là những tay xiết mồi khoẻ. Chúng thường săn nhiều loại con mồi dưới bóng tối bao phủ. Trăn anaconda thường ẩn mình trong sông ngòi gần bờ, nơi dòng nước âm u và màu sắc nguỵ trang giúp chúng không bị trông thấy, và chờ con mồi đến uống nước để tấn công. Chúng khống chế con mồi bằng những chiếc răng cong và sắc nhọn, sau đó áp dụng kỹ thuật xiết mồi đến chết.
Có một số hiểu lầm phổ biến về cơ chế của việc xiết mồi. Thứ nhất là xiết mồi nghiền nát hoặc làm gãy xương con mồi. Thứ hai là trăn làm con mồi ngạt thở, xiết chặt phổi con mồi đến mức nó không thở được. Niềm tin ấy vẫn tồn tại trong giới khoa học cho đến mới đây, khi một bài báo được xuất bản trên tạp chí Sinh học Thực nghiệm tiết lộ về hiện tượng xảy ra với con mồi trong lúc bị xiết. Hoá ra việc xiết mồi làm tắt nghẽn hệ tuần hoàn. Máu không thể lên não, và con mồi chết trong vòng vài giây do bị thiếu máu cục bộ. Vì trăn anaconda thường xiết mồi dưới nước nên ngạt nước cũng là một nguyên nhân tử vong phổ biến.
Trăn anaconda ăn rất nhiều loài động vật. Những con nhỏ có thể bắt loài gặm nhắm, thằn lằn và cá, trong khi những con trưởng thành có thể bắt cá sấu caiman, chuột lang nước hay thậm chí là báo đốm. Trăn cái thỉnh thoảng còn ăn trăn đực.
Khi con mồi chết, trăn sẽ nuốt chửng toàn bộ. Trăn anaconda có một dây chằng rời lớn ở mỗi bên của hàm dưới và các khớp di động trong hàm cho phép chúng mở hàm đủ rộng để nuốt lấy con mồi lớn. Da co dãn và thiếu xương ức giúp cơ thể trăn thay đổi hình dạng để tích luỹ bữa ăn. Trăn anaconda xanh là loài săn mồi đầu bảng, nghĩa là chúng nằm ở đỉnh của chuỗi thức ăn. Tuy nhiên đôi lúc việc đuổi theo những động vật lớn như báo đốm và cá sấu caiman có thể dẫn tới những chấn thương nghiêm trọng hoặc tử vong.
Sau khi ăn, trăn anaconda có thể sống hàng tuần hoặc hàng tháng mà không cần ăn nữa.
Sinh sản và vòng đời
Vào mùa xuân, trăn cái để lại một vệt hương hoặc toả ra không khí một chất để thu hút trăn đực. Trong khi trăn cái ít nhiều vẫn ở yên một chỗ vào mùa sinh sản, thì trăn đực di chuyển một chặng đường rất xa để tìm trăn cái. Người ta quan sát thấy trăn đực thè lưỡi ra để đánh hơi mùi của trăn cái.
Như phần lớn cuộc đời mình, quá trình giao phối của trăn anaconda cũng diễn ra ở dưới nước hoặc gần nơi có nước. Những con trăn anaconda tạo thành những bóng sinh sản, là những bầy trăn khổng lồ gồm 2-12 con đực quấn quanh một con cái và chầm chậm đấu vật để giành cơ hội sinh sản với con cái ấy. Những quả bóng sinh sản có thể kéo dài 4 tuần. Dù trăn đực có thể chiến thắng nhờ sức mạnh, nhưng thỉnh thoảng trăn cái – con lớn hơn và khoẻ hơn những con đực – sẽ chọn người nó muốn. Trăn cái có thể giao phối với nhiều trăn đực trong mùa sinh sản.
Sau khi giao phối, con cái mang phôi thai trong cơ thể trong lúc chúng mang thai 7 tháng. Trong thời gian này, trăn cái không ăn, có thể là vì việc săn mồi mang đến rủi ro chấn thương, có thể làm hại con non. Có lẽ vì việc mang thai đòi hỏi một sự đầu tư năng lượng như vậy nên trăn anaconda xanh giao phối cách nhau mỗi năm hoặc thậm chí ít thường xuyên hơn.
Trăn anaconda là thành viên thuỷ sinh của họ trăn Nam Mỹ. Và giống như trăn xiết mồi, chúng đẻ con. Bên trong con mẹ, phôi được gắn vào một túi noãn và được bọc trong một lớp màng. Đến khi sinh, chúng bị đẩy ra qua lỗ huyệt. Con non sinh ra vẫn nằm trong lớp màng và phải phá màng. Trăn mẹ không chăm sóc con mình, con non biết cách tự sinh tồn theo bản năng.
Trăn cái thường có khoảng 29 con non, dù con số này ít hơn đối với những con trăn anaconda nhỏ và cao hơn đối với những con lớn.
Trăn anaconda đạt đến độ tuổi trưởng thành sinh dục từ 3-4 năm tuổi. Ngoài tự nhiên, chúng sống được khoảng 10 năm. Trong điều kiện nuôi nhốt, chúng có thể sống tới 30 năm.
Tình trạng bảo tồn và nguy cấp
Hiện tại trăn anaconda không nguy cấp và số lượng của chúng dường như ít nhiều vẫn ổn định. Tuy nhiên chúng phải đối mặt với sự ngược đãi của con người, vì trăn thường bị giết tại chỗ do con người sợ bị ăn thịt. Việc ăn thịt con người là không thể xảy ra và con người không nên giết trăn anaconda. Tuy vậy, mối đe doạ lớn nhất của trăn anaconda hiển nhiên là sự mất mát môi trường sống phù hợp vì rừng nhiệt đới bị đốn hạ để lấy gỗ hoặc lấy đất canh tác.
Trăn anaconda có thể ăn thịt con người không?
Trăn anaconda có ăn thịt con người không? Ảnh: Getty/ Corbis Historical.
Trăn anaconda nổi tiếng là kẻ ăn thịt người. Có những báo cáo về việc con người bị trăn anaconda ăn thịt, dù chưa có báo cáo nào được xác minh. Tuy nhiên khoa học đồng tình rằng trăn anaconda có thể ăn thịt con người. Chúng đã ăn con mồi khó nhằn hơn và khoẻ mạnh hơn con người mà. Trăn anaconda xanh được biết có ăn thịt hươu đuôi trắng, nặng khoảng 54 kg, vậy nên vẫn hợp lý khi cho rằng chúng có thể ăn một người ít nhất có cùng kích thước.
Rivas(*) kể lại hai câu chuyện về các nhà nghiên cứu nhóm ông từng bị trăn anaconda tấn công và sống sót được. Ông nhấn mạnh rằng những nhà nghiên cứu này đã dành nhiều thời gian có mặt trong lãnh thổ của trăn anaconda, vậy nên loài trăn này không ngại tiếp xúc với con người một cách lạ thường. Thông thường thì trăn anaconda và con người hiếm khi chạm trán nhau ngoài tự nhiên và con người cũng không phải là con mồi điển hình của trăn anaconda.
(*) Người đã được nhắc đến ở phần trên.
Vào tháng 12/2014, kênh Discovery đã phát sóng một tập đặc biệt có tên “Bị ăn tươi nuốt sống” (“Eaten Alive”). Trong tập phim, một người đàn ông sẽ bị một con trăn anaconda xanh ăn thịt. Nhà tự nhiên học Paul Rosolie đã mặc bộ giáp toàn thân “chống trăn” được thiết kế để chịu được răng nanh của trăn, cũng như sự xiết mồi và tiêu hoá để ông có thể sống sót qua cơn hoạn nạn. Nếu trò này diễn ra như dự tính, con trăn có thể sẽ nôn ra Rosolie, hoặc đoàn làm phim phải mổ con trăn ra để giải cứu Rosolie. Tuy nhiên nó đã không thành công.
Con trăn không có hứng thú ăn thịt Rosolie, nhất là trong bộ đồ đặc biệt của ông. Bộ đồ được tẩm máu lợn để biến ông thành một bữa ăn hấp dẫn hơn, nhưng khi Rosolie tiếp cận, con trăn đã e sợ và cố chạy thoát. Rosolie sau đó khiêu khích con trăn và cuối cùng nó đã tấn công. Nó bắt đầu xiết Rosolie, ông sợ nó sẽ làm gãy tay mình. Ông hét lên trong sợ hãi và đau đớn, yêu cầu đoàn làm phim giải cứu mình.
(Theo Live Science)
Một con trăn xanh Nam Mỹ phơi nắng trên cành cây. Ảnh: Getty/ Morgan Paul.
Trăn anaconda là loài rắn bán thuỷ sinh được tìm thấy ở vùng nhiệt đới Nam Mỹ, nhất là ở rừng Amazon. Trăn anaconda khác với trăn. Chúng là một trong số những loài rắn lớn nhất thế giới và nổi tiếng với khả năng bơi lội. “Anaconda” là tên thông thường của chi Eunectes, một chi trăn Nam Mỹ. Eunectes nghĩa là “kẻ bơi giỏi” trong tiếng Hy Lạp.
Theo Bill Heyborne, một nhà bò sát-lưỡng cư học và giáo sư khoa sinh học tại Đại học Nam Utah, có 4 loài trăn anaconda đã được công nhận. Bao gồm trăn anaconda xanh, anaconda vàng (hay anaconda Paraguay), anaconda đốm đen và anaconda Beni (hay Bolivia). Heyborne cho biết chúng có thể khác nhau về mặt di truyền, nhưng cũng khác nhau dựa trên kích cỡ và phân bố địa lý.
Heyborne cho biết khi người ta nói về trăn anaconda, thực ra hầu hết họ đều đang nhắc đến trăn anaconda xanh, loài lớn nhất trong 4 loài. Trăn anaconda là loài rắn nặng nhất trên thế giới và là một trong những loài dài nhất.
Trăn anaconda xuất hiện nổi bật trong các câu chuyện thần thoại Nam Mỹ, đôi lúc là những kẻ biến hình, đôi lúc là người tạo ra nước, thú ăn thịt người tàn bạo, hay những sinh vật linh thiêng với quyền phép chữa lành.
Cũng có những báo cáo về trăn anaconda dài đến 12, 15 và 30 mét, dài hơn rất nhiều so với bất kỳ loài nào khác đã được khoa học xác minh. Những báo cáo này đã làm nảy sinh huyền thoại trăn anaconda khổng lồ, được các nhà thám hiểm và thực dân truyền bá vào đầu thế kỷ 20.
Đặc điểm cơ thể
Trăn anaconda chắc nịch, cơ bắp và dày hơn các loài trăn Nam Mỹ khác. Chúng có cổ dày và đầu hẹp nhưng lớn. Tất cả trăn anaconda đều có lỗ mũi và mắt trên đỉnh đầu, cho phép chúng nhìn trên mặt nước khi phần lớn cơ thể vẫn chìm dưới nước. Chúng có sọc đen dày chạy từ mắt đến hàm.
Trăn anaconda có vảy nhỏ, nhẵn và phát triển lớn hơn về phần đuôi của cơ thể. Chúng có da lỏng lẻo và mềm, có thể hấp thụ rất nhiều nước.
Gần vùng huyệt, trăn anaconda có mấu trên vảy. Con đực có mấu lớn hơn con cái, dù con cái về tổng thể lớn hơn và dài hơn. Trên thực tế, trăn anaconda biểu hiện lưỡng hình giới tính rõ nhất (với con cái lớn hơn) trong số các loài động vật bốn chân (tetrapod).
Màu sắc và kích thước của trăn anaconda phụ thuộc vào từng loài. Các mảng màu xanh, vàng, nâu và đốm giúp chúng ẩn mình dưới sông ngòi và rừng mưa nhiệt đới.
Các loài trăn anaconda
Một con trăn anaconda vàng. Ảnh: Getty/ Paul Starosta.
Trăn anaconda xanh (Eunectes murinus)
Đúng với cái tên, loài này có màu nâu ngả xanh, ô liu hoặc xám xanh. Chúng có đốm hình ovan đen hoặc nâu trên phần lưng từ giữa đến đuôi của cơ thể. Phần bên thỉnh thoảng ngả vàng hơn xanh với đốm hình ovan có tâm màu vàng.
Chiều dài của trăn anaconda xanh vẫn là một chủ đề để tranh luận. Rất khó đo chúng. Việc trải dài một con trăn anaconda nuôi nhốt đã khó, chứ chưa nói đến khả năng sẽ gây nguy hiểm cho con trăn. Những người trông thấy trăn anaconda ngoài tự nhiên có thể đã đánh giá quá kích thước của chúng vì sợ. Ngoài ra một con anaconda mới vừa ăn sẽ trông lớn hơn rất nhiều so với con chưa ăn, khiến kích thước ước đoán bị phóng đại. Hơn nữa, da của trăn chết có thể bị giãn, nghĩa là cũng khó để khoa học xác minh chiều dài của nó, nhất là những mẫu vật lịch sử.
Dù nhiều ấn phẩm, kể cả National Geographic và San Diego Zoo đều liệt kê kích thước xác thực tối đa của trăn anaconda là 9 m, nhưng Rivas, người đã bắt và đo hơn 1000 con trăn anaconda, tin rằng chúng không phát triển dài hơn 6 mét. Sách Kỷ lục Guinness thế giới liệt kê con trăn dài nhất từng ghi nhận là một con trăn gấm 7,6 m.
Kích thước trung bình của trăn anaconda cái vào khoảng 4,5 m, và kích thước trung bình của con đực vào khoảng 2,7 m.
Cân nặng cũng chưa rõ. Ước tính tối đa vào khoảng 250 kg, nhưng trung bình có thể khoảng 45-68 kg.
Trăn anaconda vàng (Eunectes notaeus)
Trăn anaconda có màu vàng, nâu vàng hoặc lục-vàng có sọc, đốm và dải lưng đen hoặc nâu sẫm. Mỗi con có một hoa văn vảy vàng và đen đặc trưng ở mặt dưới đuôi. Chiều dài trung bình vào khoảng 2,7 m.
Trăn anaconda Beni hay Bolivia (Eunectes beniensis)
Không có nhiều thông tin được biết về loài trăn này. Loài này từ lâu được coi là một loài lai giữa trăn anaconda xanh và vàng cho đến khi các nhà khoa học xác định chúng là một loài riêng. Màu sắc giống với trăn anaconda xanh.
Trăn anaconda đốm đen (Eunectes deschauenseei)
Loài trăn này có đốm nâu sẫm hoặc đen trên nền nâu và phát triển dài đến khoảng 2,7 m.
Trăn anaconda trong tự nhiên
Tất cả trăn anaconda đều sống ở phía đông Nam Mỹ của dãy Andes. Trăn anaconda xanh được tìm thấy ở lưu vực sông Amazon thuộc Brazil, lưu vực sông Orinoco, Columbia, Venezuela, Ecuador, Peru, Bolivia, Trinidad và Guianas, sở thú Jacksonville.
Trăn anaconda vàng sống ở Paraguay, miền nam Brazil, Bolivia và đông bắc Argentina. Trăn anaconda Beni hay Bolivia chỉ được tìm thấy ở một vùng nhỏ thuộc Bolivia. Trăn đốm đen sống ở Brazil và Guiana thuộc Pháp.
Sinh cảnh tự nhiên
Một con trăn anaconda xanh đang bơi dưới nước. Ảnh: Getty/ Mark Newman.
Trăn anaconda sống ở sông ngòi và đầm lầy vùng nhiệt đới, trong rừng mưa nhiệt đới hoặc đồng cỏ. Chúng phát triển mạnh trong điều kiện nhiệt độ, độ ẩm và tán rừng rậm rạp của rừng mưa nhiệt đới.
Trăn anaconda dành phần lớn thời gian bơi hoặc lẩn khuất trong những con sông âm u nước đứng và dòng suối chảy chậm. Chúng phơi nắng trên những cành cây vắt ngang dòng nước, vì có thể dễ dàng nhảy xuống khi cần.
Tập tính
Trăn anaconda phần lớn hoạt động vào đầu giờ chiều và về đêm. Kích thước lớn khiến chúng cồng kềnh trên mặt đất nhưng lại có thể di chuyển nhanh nhẹn dưới nước. Trăn anaconda là loài sống đơn độc. Anaconda xanh có lãnh thổ riêng. Chúng có khả năng thích nghi, những con sống trên đồng cỏ thỉnh thoảng tự vùi mình vào bùn và trở nên bất động vào mùa khô.
Săn mồi
Cũng như những loài trăn khác, trăn anaconda không có nọc độc. Trăn anaconda là những tay xiết mồi khoẻ. Chúng thường săn nhiều loại con mồi dưới bóng tối bao phủ. Trăn anaconda thường ẩn mình trong sông ngòi gần bờ, nơi dòng nước âm u và màu sắc nguỵ trang giúp chúng không bị trông thấy, và chờ con mồi đến uống nước để tấn công. Chúng khống chế con mồi bằng những chiếc răng cong và sắc nhọn, sau đó áp dụng kỹ thuật xiết mồi đến chết.
Có một số hiểu lầm phổ biến về cơ chế của việc xiết mồi. Thứ nhất là xiết mồi nghiền nát hoặc làm gãy xương con mồi. Thứ hai là trăn làm con mồi ngạt thở, xiết chặt phổi con mồi đến mức nó không thở được. Niềm tin ấy vẫn tồn tại trong giới khoa học cho đến mới đây, khi một bài báo được xuất bản trên tạp chí Sinh học Thực nghiệm tiết lộ về hiện tượng xảy ra với con mồi trong lúc bị xiết. Hoá ra việc xiết mồi làm tắt nghẽn hệ tuần hoàn. Máu không thể lên não, và con mồi chết trong vòng vài giây do bị thiếu máu cục bộ. Vì trăn anaconda thường xiết mồi dưới nước nên ngạt nước cũng là một nguyên nhân tử vong phổ biến.
Trăn anaconda ăn rất nhiều loài động vật. Những con nhỏ có thể bắt loài gặm nhắm, thằn lằn và cá, trong khi những con trưởng thành có thể bắt cá sấu caiman, chuột lang nước hay thậm chí là báo đốm. Trăn cái thỉnh thoảng còn ăn trăn đực.
Khi con mồi chết, trăn sẽ nuốt chửng toàn bộ. Trăn anaconda có một dây chằng rời lớn ở mỗi bên của hàm dưới và các khớp di động trong hàm cho phép chúng mở hàm đủ rộng để nuốt lấy con mồi lớn. Da co dãn và thiếu xương ức giúp cơ thể trăn thay đổi hình dạng để tích luỹ bữa ăn. Trăn anaconda xanh là loài săn mồi đầu bảng, nghĩa là chúng nằm ở đỉnh của chuỗi thức ăn. Tuy nhiên đôi lúc việc đuổi theo những động vật lớn như báo đốm và cá sấu caiman có thể dẫn tới những chấn thương nghiêm trọng hoặc tử vong.
Sau khi ăn, trăn anaconda có thể sống hàng tuần hoặc hàng tháng mà không cần ăn nữa.
Sinh sản và vòng đời
Vào mùa xuân, trăn cái để lại một vệt hương hoặc toả ra không khí một chất để thu hút trăn đực. Trong khi trăn cái ít nhiều vẫn ở yên một chỗ vào mùa sinh sản, thì trăn đực di chuyển một chặng đường rất xa để tìm trăn cái. Người ta quan sát thấy trăn đực thè lưỡi ra để đánh hơi mùi của trăn cái.
Như phần lớn cuộc đời mình, quá trình giao phối của trăn anaconda cũng diễn ra ở dưới nước hoặc gần nơi có nước. Những con trăn anaconda tạo thành những bóng sinh sản, là những bầy trăn khổng lồ gồm 2-12 con đực quấn quanh một con cái và chầm chậm đấu vật để giành cơ hội sinh sản với con cái ấy. Những quả bóng sinh sản có thể kéo dài 4 tuần. Dù trăn đực có thể chiến thắng nhờ sức mạnh, nhưng thỉnh thoảng trăn cái – con lớn hơn và khoẻ hơn những con đực – sẽ chọn người nó muốn. Trăn cái có thể giao phối với nhiều trăn đực trong mùa sinh sản.
Sau khi giao phối, con cái mang phôi thai trong cơ thể trong lúc chúng mang thai 7 tháng. Trong thời gian này, trăn cái không ăn, có thể là vì việc săn mồi mang đến rủi ro chấn thương, có thể làm hại con non. Có lẽ vì việc mang thai đòi hỏi một sự đầu tư năng lượng như vậy nên trăn anaconda xanh giao phối cách nhau mỗi năm hoặc thậm chí ít thường xuyên hơn.
Trăn anaconda là thành viên thuỷ sinh của họ trăn Nam Mỹ. Và giống như trăn xiết mồi, chúng đẻ con. Bên trong con mẹ, phôi được gắn vào một túi noãn và được bọc trong một lớp màng. Đến khi sinh, chúng bị đẩy ra qua lỗ huyệt. Con non sinh ra vẫn nằm trong lớp màng và phải phá màng. Trăn mẹ không chăm sóc con mình, con non biết cách tự sinh tồn theo bản năng.
Trăn cái thường có khoảng 29 con non, dù con số này ít hơn đối với những con trăn anaconda nhỏ và cao hơn đối với những con lớn.
Trăn anaconda đạt đến độ tuổi trưởng thành sinh dục từ 3-4 năm tuổi. Ngoài tự nhiên, chúng sống được khoảng 10 năm. Trong điều kiện nuôi nhốt, chúng có thể sống tới 30 năm.
Tình trạng bảo tồn và nguy cấp
Hiện tại trăn anaconda không nguy cấp và số lượng của chúng dường như ít nhiều vẫn ổn định. Tuy nhiên chúng phải đối mặt với sự ngược đãi của con người, vì trăn thường bị giết tại chỗ do con người sợ bị ăn thịt. Việc ăn thịt con người là không thể xảy ra và con người không nên giết trăn anaconda. Tuy vậy, mối đe doạ lớn nhất của trăn anaconda hiển nhiên là sự mất mát môi trường sống phù hợp vì rừng nhiệt đới bị đốn hạ để lấy gỗ hoặc lấy đất canh tác.
Trăn anaconda có thể ăn thịt con người không?
Trăn anaconda có ăn thịt con người không? Ảnh: Getty/ Corbis Historical.
Trăn anaconda nổi tiếng là kẻ ăn thịt người. Có những báo cáo về việc con người bị trăn anaconda ăn thịt, dù chưa có báo cáo nào được xác minh. Tuy nhiên khoa học đồng tình rằng trăn anaconda có thể ăn thịt con người. Chúng đã ăn con mồi khó nhằn hơn và khoẻ mạnh hơn con người mà. Trăn anaconda xanh được biết có ăn thịt hươu đuôi trắng, nặng khoảng 54 kg, vậy nên vẫn hợp lý khi cho rằng chúng có thể ăn một người ít nhất có cùng kích thước.
Rivas(*) kể lại hai câu chuyện về các nhà nghiên cứu nhóm ông từng bị trăn anaconda tấn công và sống sót được. Ông nhấn mạnh rằng những nhà nghiên cứu này đã dành nhiều thời gian có mặt trong lãnh thổ của trăn anaconda, vậy nên loài trăn này không ngại tiếp xúc với con người một cách lạ thường. Thông thường thì trăn anaconda và con người hiếm khi chạm trán nhau ngoài tự nhiên và con người cũng không phải là con mồi điển hình của trăn anaconda.
(*) Người đã được nhắc đến ở phần trên.
Vào tháng 12/2014, kênh Discovery đã phát sóng một tập đặc biệt có tên “Bị ăn tươi nuốt sống” (“Eaten Alive”). Trong tập phim, một người đàn ông sẽ bị một con trăn anaconda xanh ăn thịt. Nhà tự nhiên học Paul Rosolie đã mặc bộ giáp toàn thân “chống trăn” được thiết kế để chịu được răng nanh của trăn, cũng như sự xiết mồi và tiêu hoá để ông có thể sống sót qua cơn hoạn nạn. Nếu trò này diễn ra như dự tính, con trăn có thể sẽ nôn ra Rosolie, hoặc đoàn làm phim phải mổ con trăn ra để giải cứu Rosolie. Tuy nhiên nó đã không thành công.
Con trăn không có hứng thú ăn thịt Rosolie, nhất là trong bộ đồ đặc biệt của ông. Bộ đồ được tẩm máu lợn để biến ông thành một bữa ăn hấp dẫn hơn, nhưng khi Rosolie tiếp cận, con trăn đã e sợ và cố chạy thoát. Rosolie sau đó khiêu khích con trăn và cuối cùng nó đã tấn công. Nó bắt đầu xiết Rosolie, ông sợ nó sẽ làm gãy tay mình. Ông hét lên trong sợ hãi và đau đớn, yêu cầu đoàn làm phim giải cứu mình.
(Theo Live Science)